Największa egzekucja ludności cywilnej w czasie II wojny w powiecie jędrzejowskim miała miejsce 17 sierpnia 1944 roku w Swaryszowie. Dwa dni później odbył się wspólny pogrzeb 35 mieszkańców w miejscu, gdzie grad kul z karabinów maszynowych zakończył ich życie. Parcela należała do członka AK Stanisława Krasuckiego, który przekazał ją na urządzenie cmentarza.

Stanisław Adamczyk tak opisuje dzień pogrzebu – „w pogrzebie uczestniczyli mieszkańcy Swaryszowa, a w szczególności krewni zamordowanych. Odkopano zwłoki najbliższych ze wspólnej mogiły, złożono je w trumnach i  przewieziono do urządzonych tu mogił. Na świeżych mogiłach położono stosy kwiatów. Taki był początek miejsca nazywanego dzisiaj „cmentarzykiem”.”

Wczesną wiosną 1945 roku na cmentarz ekshumowano ciała zamordowanych przez hitlerowców innym czasie i okolicznościach. Przez lata całe miejscowa ludność dbała i stopniowo urządzała ten cmentarz. W 1945 roku wybudowano kaplicę, następnie ogrodzono cmentarz, przy każdym grobie postawiono żelazny krzyż z tabliczką, na środku alejki wkopano drewniany krzyż. Ze Szczecina przywieziono kryształowy pająk do oświetlenia kaplicy (szkoda, że wandale go zniszczyli) i duży dzwon ze stalowymi szkieletami urządzając dzwonnicę.

Burmistrz Wacław Szarek w swoim wystąpieniu podziękował społeczności Swaryszowa za te lata opieki nad tak wymownym miejscem pamięci narodowej.

Od kilku lat systematycznie cmentarz jest odbudowywany ze środków:

• Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie
• Wojewody Świętokrzyskiego
• Samorządu Gminy Sędziszów

Dokładnie po 68 latach na cmentarzu 19 sierpnia 2012 roku uroczyście odsłonięto i poświęcono pomnik upamiętniający tych, których groby tam się znajdują w/g czasu i miejsca ich śmierci. Łącznie cmentarz mieści 50 mogił. O budowie pomnika zdecydowała Rada Miejska w Sędziszowie swoją uchwałą akceptując treść napisów i wolę jego posadowienia. Autorem projektu i wykonawcą pomnika jest artysta rzeźbiarz z Kielc Sławomir Micek. Została zachowana pełna procedura związana z powstaniem pomnika.

Pomnik to granitowa tablica z napisami o wymiarach 250 cm wysokości i 100 cm szerokości w kolorze czarnym. Pomnik zawiera nazwiska wszystkich osób, których groby znajdują się na cmentarzu. W I części płyty 35 osób rozstrzelanych 17.08.1944 Swaryszowie, a w II nazwiska 15 osób ekshumowanych z innych miejsc w tym:

• 5 osób z grupy „Links” wywiezionych ze Swaryszowa 17 sierpnia i rozstrzelanych 28 sierpnia 1944 r. w mnichowskim lesie
• 6 osób rozstrzelanych 17 marca 1944 r. w Chmielniku i Piotrkowicach
• 1 osoba rozstrzelana 07 marca 1944 r. w Jędrzejowie
• 3 osoby o nieustalonym czasie i miejscu śmierci

Odsłonięcia pomnika dokonali: Burmistrz p. Wacław Szarek i V-ce Przewodniczący Rady Miejskiej Mariusz Gliwiński, Małgorzata Muzoł – Świętokrzyski Kurator Oświaty w imieniu Wojewody Świętokrzyskiego, Zenon Kowalik – Prezes koła Ś.Z.Ż.AK w Sędziszowie, Marian Wnuk – członek Zarządu Powiatu w imieniu Starosty Jędrzejowskiego. Pani Barbara Kulawik – żona Jana Kulawika zamordowanego członka AK 07 marca 1944 roku w Jędrzejowie, oraz Pani Bożena Grabek – sołtys wsi Swaryszów.

Uroczystość zgromadziła licznie mieszkańców nie tylko gminy czy powiatu. Wiele osób przyjechało na nią z odległych terenów kraju: Wrocław, Gliwice, Gdańsk i in. 35 sztandarów reprezentowało środowiska: kombatanckie, młodzieżowe PSL (Gminne Zarządy PSL z terenu powiatu) i OSP z gminy Sędziszów.

Uroczystość uświetniła Sędziszowska Orkiestra Dęta pod batutą Roberta Pełki, oraz Chór. Parafii Św. Brata Alberta w Sędziszowie którym kieruje Dariusz Banaś. Po Mszy Świętej którą celebrował ks. Jan Biernacki przed odsłonięciem pomnika, zgromadzonym został przedstawiony montaż słowno - muzyczny oparty na opisach wydarzeń naocznych świadków wydarzeń Stanisława Adamczyka, Barbary Kowalik i Heleny Jastrzębskiej. Wychodzące po uroczystości osoby komentowały bardzo przychylnie zaprezentowane epizody z wydarzeń 17.08.1944 roku.

„Bardzo dobrze, że ten montaż słowno - muzyczny był właśnie taki, że relacjonował wydarzenia. Społeczeństwo się zmienia. Wszyscy wiedzą jaką tragedię przeżyli mieszkańcy Swaryszowa, ale jak to było, to już tylko nieliczni, raczej z rodzin pomordowanych w/g ustnych przekazów. Poza tym w Sędziszowie mieszka wiele osób przybyłych z innych ziemi. Było dużo młodzieży - to było naprawdę potrzebne.” - wypowiedział się Prezes Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów Pan Stanisław Kania.

„Zawsze, co roku tu przychodziłam i będę przychodziła dokąd starczy mi sił. Dziękuję za te poruszające przeżycia.” - usłyszeliśmy od Pani Józefy Ostrowskiej z Piły.

Obserwując zgromadzonych dało się zauważyć wzruszenie i pojawiające się łzy, szczególnie u ludzi starszych. Za wieloletnią opiekę nad cmentarzem w formie finansowej Burmistrza Sędziszowa podziękował p. Wojewodzie Świętokrzyskiej Bożentynie Pałka - Koruba
i V - Ce Prezesowi Zarządu Głównego Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Piotrowi Kurek oraz Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa wręczając dla nich okolicznościowe statuetki. W czasie uroczystości ks. Jan Biernacki dokonał poświęcenia pomnika oraz Groty Katyńskiej wybudowanej przez członków Koła Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Sędziszowie. Apel pamięci poległych i pomordowanych poprowadził Prezes Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Zenona Kowalik.

Na  zakończenie uroczystości delegacje złożyły kwiaty i wieńce. Już po uroczystości wszyscy zasiedli do żołnierskiej grochówki przy której toczyły się jeszcze długie, długie rozmowy.

Ewa Kubas-Samociuk

Odsłonięcie pomnika: Burmistrz Wacław Szarek i V-ce Przewodniczący Rady Miejskiej Mariusz Gliwiński, Małgorzata Muzoł – Świętokrzyski Kurator Oświaty w imieniu Wojewody Świętokrzyskiego, Zenon Kowalik – Prezes koła Ś.Z.Ż.AK w Sędziszowie, Marian Wnuk – członek Zarządu Powiatu w imieniu Starosty Jędrzejowskiego. Pani Barbara Kulawik – żona Jana Kulawika zamordowanego członka AK 07 marca 1944 roku w Jędrzejowie, oraz Pani Bożena Grabek – sołtys wsi Swaryszów.

Montaż słowno-muzyczny: Anna Grzybowska, Monika Blin, Maciej Muszyński, Filip Morawski i Jakub Bugajski

Sztandary

Więcej zdjęć z uroczystości TUTAJ >>>